Haya kelimesi günümüzde yaygın olarak kullanım sırasında utanma duygusu, sıkılma, utanç ve utanma ifadelerini bizlere yansıtmaktadır. Bu kelime; dini anlamda da benzer anlamlara geliyor olsa da Allah korkusu nedeniyle günahlardan kaçma, hicap ve edep gibi anlamlarda kullanılmaktadır.
Haya Kelimesi Ne Demek?
Haya kelimesiyle beraber birçok farklı kelime aynı zamanda kullanılmaktadır. En çok tercih edilen benzer kelime tamlamaları; haya etmek ve haya sahibi kimseler gibi tamlamalardır. Haya etmenin kelime grubu çok utanmak ve utanmak anlamlarına gelmektedir. İslam dinine göre ise kelime; Allah korkusu sayesinde günah olan fiillerden uzaklaşmak, Allah korkusundan ötürü günah olan fiilleri yapmaktan utanma gibi anlamlar taşıyabilmektedir.
Haya sahibi tamlamasında ise; bu cümle günümüzde fazlaca kullanılırken bu cümlelerin hedefi genel olarak utanç duyabilen kişiler olmaktadır. Haya sahibi demek aynı zamanda utanç duyabilen kimseler olarak karşımıza çıkmaktadır. Burada genel olarak erdemli olmak, erdeme sahip olmak ve erdem sahibi olmak tarif edilmektedir. Bireyler; utanabiliyorsa, utanma duygusuna sahiplerse aynı zamanda ar sahibi ve kişilik sahibi oldukları anlamlarına da gelmektedir.
Haya Nedir, İslami Açıklaması Nedir?
Kuran-ı Kerim’de 3 farklı ayette haya kelimesi ve türevleri geçmektedir. Bunlar;
1. Kasas suresi içerisinde; Hz. Şuayb’ın kızlarından birinin Hz. Mûsâ ile utanarak konuştuğu açıkça yazmaktadır.
2. Ahzâb sûresinde, bir takım müslümanların peygamber efendimizi uygun olmayan zamanlarda rahatsız ettikleri, ancak onun hayâsından dolayı bu rahatsızlığını söyleyemediği, fakat Allah’ın gerçeği bildirmekten hayâ etmeyeceği bildirilmiştir.
3. Kuran-ı Kerim’de yer alan el-Bakara 2/26 ayetlerinde “Şüphesiz Allah -gerçeği açıklamak için- sivri sineği ve onun da ötesinde bir varlığı misal getirmekten hayâ duymaz” şeklinde bir ayet yer almaktadır. (el-Bakara 2/26).
Yukarıda yer alan ayetlere göre alanında uzman İslam Alimleri; haya kelimesinin ve kavramlarının Allah hakkında kullanılabileceğini, fakat böyle durumlarda kelimenin insani duyguları ifade eden utanma ve sıkılma anlamlarını değil; kötü ve çirkin bir işi yapmayı kendisine layık görmeme, daima iyi olanı yapma gibi kullanılması gerektiğini ifade etmişlerdir.
Haya Kelimesi İle İlgili Hadisler Nelerdir?
· “Hayâ bütünüyle hayırdır” (Müsned, IV, 426, 427; Müslim, “Îmân”, 61)
· “Hayâ sadece iyilik getirir” (Buhârî, “Edeb”, 77; Müslim, “Îmân”, 60)
· “Dört haslet peygamberlerin sünnetindendir: Hayâ, güzel koku sürünmek, misvak kullanmak ve evlenmek” (Müsned, V, 421; Tirmizî, “Nikâḥ”, 1)
· “Hayâ imandandır”(Buhârî, “Îmân”, 16; “Edeb”, 77; Müslim, “Îmân”, 57-59)
· “Her dinin bir ahlâkı vardır; İslâm’ın ahlâkı da hayâdır” (İbn Mâce, “Zühd”, 17; el-Muvaṭṭaʾ, “Ḥüsnü’l-ḫulḳ”, 9),
Haya İle Eş Anlamlı Kelimeler Nelerdir?
Ar: Bu kelime Arapça kökenli bir kelime olarak bilinmektedir. Aynı zamanda dilimizde de fazlaca tercih edilmekte ve kullanılmaktadır. Bu nedenle bu kelimeye Türkçe kökenli kelime diyen bir takım bireyler de olabilmektedir ancak bu kelime özünde Arapça kökenli bir kelimedir. Günümüz şartlarında günlük kullanımda bu kelime, deyim, atasözü ve cümle genel olarak “Ar damarı çatlamış, ar damarı çatlamak, arsız” ve türevi şekillerde kullanılmaktadır.
Hicap: Hicap kelimesi genel olarak utanç anlamlarına gelmektedir. Bu kelime, bireylerin işlemiş oldukları suç ya da günahlardan dolayı utanmaları ve pişman olmalarına denmektedir. Günümüz günlük Türkçe kullanım süreçlerinde bu kelime yapmış olduğu hata ve günahlar nedeniyle pişmanlık duyan mahcup insanlara söylenmektedir.
Edep: Genel olarak günümüz Türkçe dili kullanım süreçlerinde, Edep kelimesi; bireylerin çok daha kibar, terbiyeli ve onurlu olmalarını sağlamakta olan kurallara söylenmektedir. Osmanlı devleti döneminde edep, genel olarak edebiyat anlamında kullanılmaktadır.
Haysiyet: Genel olarak günümüz Türkçe dili kullanım süreçlerinde Haysiyet kelimesi; hem kibar hem de şeref anlamlarına gelmektedir. Örnek vermek gerekirse; bu kelime haysiyetine dokunmak gibi anlamlarda fazlaca tercih edilmektedir.
Haya İle İlgili Atasözleri ve Deyimler
· Haya ile ilgili deyim: Edebini takınmak
· Haya ile ilgili deyim: İnsanlık dersi vermek
· Haya ile ilgili Atasözü: İyilik yap, denize at.
· Haya ile ilgili Atasözü: Dinsizin hakkından imansız gelir.
· Haya ile ilgili deyim: Aklını başına devşirme
· Haya ile ilgili deyim: Uslanmak
Haya ile ilgili örnek cümleler
· Bireyler, sürekli olarak ve zamana bakmaksızın her konuda haya etmeliler.
· İnsanlar, bulunduğu her ortamda mutlaka haya etmeleri gerekmektedir.
· İnsanlar sohbet sırasında hayalarını koruyarak cümle kurmalıdır.
· Hayasız insanlar, insanların arkasından teraziye uymadan konuşan kimselerdir.